اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت

Transcript

1 فصلنامه علمي- پژوهشي مطالعات اقتصادي كاربردي ايران سال پنجم شمارهي 02 زمستان 5931 صفحات: اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت *2 حمید سپهردوست 2 فتحاهلل افشاری تاریخ دریافت: 2931/60/21 تاریخ پذیرش: 2931/60/20 چکیده بهرهوری در کنار سایر عوامل ازجمله تعیینکنندههای رشد اقتصادی است هدف از این پژوهش بررسی نقش توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت با استفاده از روش خود توضیح برداری با وقفههای توزیعی )ARDL( طی دوره زمانی میباشد. همچنین جهت تبیین مدل اقتصادسنجی عالوه بر اعتبارات جاری و سرمایهای بانکها از دیگر متغیرهای مهم و تأثیرگذار بر بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت ایران نظیر هزینههای تحقیق و توسعه نسبت موجودی سرمایه به تولید و همچنین متغیر مجازی برنامههای توسعه جمهوری اسالمی ایران استفاده شد. نتایج نشان داد که در طی دوره مورد بررسی اعتبارات سرمایهای در بلندمدت )4/400( و در کوتاهمدت )4/420( با یک وقفه بر بهرهو یر کل عوامل تولید بخش صنعت تأثیر مثبت داشته است. اعتبارات جاری در کوتاهمدت )4/492( از تأثیر مثبت بر بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت برخوردار بوده اما در بلندمدت تأثیری بروی بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت نداشته است. همچنین هزینههای تحقیق و توسعه در کوتاهمدت )4/419( و بلندمدت )4/493( تأثیر مثبت و معناداری بر بهرهو یر کل عوامل تولید بخش صنعت ایران داشت. مقدار ضریب جمله خطا )ECM( نیز در کوتاهمدت مطابق با مقدار انتظاری 4/93- به دست آمد و نشاندهنده تعدیل 93 درصدی از عدم تعادل کوتاهمدت بهرهوری کل عوامل تولید در هر دوره به سمت روند بلندمدت در بخش صنعت است. کلیدواژهها: توسعه مالی بهرهوری کل عوامل تولید تسهیالت بانکی تحقیق و توسعه الگوی.ARDL طبقهبندی.G38,L78,O14,O23,P43 :JEL hamidbasu1340@gmail.com fathallaafshari@yahoo.com 1. دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا ( * نویسنده مسئول( 2. کارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا

2 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری مقدمه معیار توسعهیافتگی جوامع به میزان بهرهگیری مطلوب و بهینه از منابع و امكانات موجود در جهت نیل به اهداف اقتصادی آن بستگی دارد و این موضوع بیانکننده جایگاه ویژه بهرهوری در استراتژی توسعه اقتصادی کشورها است. مطالعات مربوط به عوامل رشد و توسعه در کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه نیز نشاندهنده اهمیت بازارهای مالی و تأثیر آن بر سطح بهرهو یر کل عوامل تولید و رشد اقتصادی آنها است و از مشخصههای اصلی بازارهای مالی توسعهنیافته عدم تعمیق بازارهای مالی به دلیل غیررقابتی بودن این بخش است درحالیکه وجود یک بازار مالی کارآمد در امر تسریع روند توسعه بخشهای اقتصادی ازجمله صنعت میتواند اثرگذار باشد. ویژگی عدم تعمیق مالی بهعنوان یكی از چالشهای پیش روی بخشهای مهم اقتصادی ازجمله بخش تولیدی صنعت باعث شده ساختار بازار مالی در کشورهای درحالتوسعه بهگونهای باشد که سهم بازار سرمایه و واسطههای مالی در فرایند تولید و تأمین مالی و نقدینگی برای سرمایهگذاریهای ثابت و سرمایه در گردش بااهمیت و تأثیرگذار تلقی شود. به همین دلیل نگاه برنامهریزان اقتصادی در راستای تخصیص بهینه منابع مالی به سمت ارتقاء سطح بهرهوری بهعنوان معیاری برای ارزیابی عملكرد بنگاهها سازمانها و تعیین میزان موفقیت دررسیدن به اهداف معطوف است. در دیدگاه سنتی بهرهوری همان بهبود کیفی کار و زندگی و رفاه انسان است که درنهایت باعث باال بردن کیفیت و کمیت کاال یا خدمات میشود و در دیدگاه جدید بهرهوری را طرح ایدههای نو خلق محصوالت جدید و داشتن مشتریان متنوع و توجه به بازار و رقبا و استفاده از تواناییهای بالفعل و بالقوه سازمان برای استفاده از فرصتها و مقابله با تهدیدها تعریف میکنند)عباسی 241(. 2311: برنامهریزان اقتصادی معتقدند که ارتقای بهرهو ی ر موجبات پیشرفت و توسعهیافتگی کشورها را فراهم میآورد و ازآنجاییکه بخش قابلتوجهی از رشد اقتصادی کشورهای توسعهیافته و تازه صنعتی شده ناشی از رشد بهرهو یر کل عوامل تولید است بنابراین برای حرکت از یک اقتصاد کار نهادهای و سرمایه محور به سمت اقتصاد دانشبنیان باید سازوکاری فراهم نمود تا سهم رشد بهرهو یر کل عوامل تولید در رشد اقتصادی از طریق افزایش در سرمایهگذاری و اشتغال بهبود بهرهوری سرمایه و نیروی انسانی و همچنین بهبود بهرهوری ساختارهای مدیریتی افزایش یابد. در این راستا چنانچه بازارهای مالی بتوانند به وظایف اصلی خود در زمینه کاهش هزینه اطالعرسانی و مبادالت تسهیل در حجم مبادالت بررسی دقیقتر هزینهها تأمین سرمایه برای فعالیتهای نوآورانه ایجاد بستر مناسب برای پسانداز کردن و ایجاد منبع مناسب برای تأمین وجوه سرمایهگذاری عمل نمایند بدیهی است که تا اندازه زیادی به افزایش بهرهوری کل عوامل تولید کمک خواهد شد. از طرف دیگر چگونگی تأثیر توسعه مالی بر بهرهو یر کل عوامل تولید وابستگی مستقیم به نقش واسطههای مالی در ارزیابی و برآورد توان کارفرمایان و بنگاههای نوآور دارد. همچنین نظامه یا مالی از طریق کسب اطالعات در مورد فرصتهای سرمایهگذاری نظارت بر سرمایهگذاریهای انجامشده توزیع

3 229 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان 1933 ریسک تجمیع پساندازها و همچنین تسهیل مبادله کاالها و خدمات باعث کاهش هزینههای معامالتی و تخصیص بهتر منابع و درنهایت رشد اقتصادی میشوند بنابراین توسعه مالی از یک مفهوم چندبعدی برخوردار است که عالوه بر بعد پولی و بانكی ابعاد و مؤلفههای دیگری چون آزادیبخش مالی کیفیت مقررات و نظارت حاکم بر این بخش پیشرفتهای فنآوری و گسترش فضای رقابتی در بهکارگیری منابع موجود و محدود را نیز شامل میشود. فرایند تأثیرگذاری متغیرها نیز به اینگونه است که ابتدا توسعه مالی از طریق تجمیع و تجهیز منابع سرمایهای و نیز تخصیص بهینه این منابع بر شاخصهای تجمیع سرمایه و بهرهوری آن تأثیر میگذارد و سپس شاخصه یا مزبور رشد اقتصادی را متأثر میسازند. بهطوریکه نظام کارآی مالی سرمایه را ابتدا از طریق تجمیع وجوه پسانداز به وامگیرندگان انتقال داده و سپس وجوه درخواستی را در یک فرایند تخصیصی بهسوی پروژههای سرمایهگذاری مولد و پربازده هدایت میکند. بدیهی است هرچقدر میزان بهرهوری سرمایهگذاری بیشتر باشد نرخ رشد اقتصاد نیز باالتر خواهد بود. جنبههای مختلف درجه توسعه مالی را میتوان در ارکان هفتگانه مختلف شامل محیط نهادی محیط کسبوکار ثبات مالی خدمات مالی بانكی خدمات مالی غیر بانكی بازارهای مالی و دسترسی مالی مطرح نمود که در قالب سه گروه عمده شامل الف- گروه عوامل سیاستها نهادها و سایر شرایط بنیادی الزم برای توسعه واسطهگریها بازارها ابزارها و خدمات مالی ب- گروه واسطهگریها و بازارهای مالی بهعنوان تأمینکننده خدمات مالی و ج- دسترسی آحاد جامعه و بنگاههای اقتصادی به اشكال مختلف سرمایه و خدمات مالی قابل دستهبندی هستند )بانک مرکزی 2334(. از طرف دیگر ازآنجاکه بخش صنعت بهعنوان بخش تولیدی پیشرو در فرایند توسعه اقتصادی ج. ا. ایران از جایگاه ویژهای در مقایسه با سایر بخشهای اقتصادی برخوردار بوده و دستیابی به رشد اقتصادی از طریق افزایش سطح بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت از مهمترین اهداف سیاستی برنامهریزان بهحساب میآید. بر اساس سند چشمانداز بیستساله ج. ا. ایران و برای رسیدن به اهداف توسعهای ج. ا. ایران در سال 2414 به موضوعاتی مانند رشد مستمر اقتصادی ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه با تأکید بر تولید علم برخورداری از دانش پیشرفته توانایی در تولید علم و فنآوری و تعامل سازنده و مؤثر با دیگر کشورها اشاره شده است)امینی خسروینژاد و روحانی 33(. 2333: همچنین برای تحقق بخشیدن به اهداف اقتصادی ج. ا. ایران بهطور شفاف بر روی تخصیص بهینه منابع ارتقای سطح بهرهوری کل عوامل تولید برای دستیابی به متوسط رشد تولید ناخالص داخلی هشتدرصدی تأکید شده است. بدیهی است که در میان بخشهای مختلف اقتصادی و با تأمل بر رویكرد سیاستی اقتصاد مقاومتی باهدف کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی سهم مهمی از نرخ رشد ساالنه مورد هدف باید از محل رشد نیروی کار رشد انباشت سرمایه و ارتقای بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت حاصل شود. در اقتصاد ایران همزمان با اجرای برنامه اول توسعه اقتصادی ) ( سهم

4 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری ارزشافزوده بخش صنعت در تولید ناخالص داخلی به 24/3 درصد افزایش یافت اما هزینههای تحقیق و توسعه بخش صنعت رشد چندانی نداشته است زیرا وزن قابلتوجهی از نرخ رشد بهرهوری کل عوامل تولید ناشی از بهرهبرداری از ظرفیتهای تولیدی بود که به دلیل جنگ تحمیلی خالی ماند و همچنین شروع دوران بازسازی و مرتفع شدن برخی از مشكالت ناشی از ورود کاالهای واسطهای و سرمایهای موجب استفاده کاراتر از ظرفیتهای راکد اقتصادی شده است. طی این دوره تسهیالت سرمایهای و جاری در سال 2331 بیشترین مقدار را داشته و به ترتیب رقمی برابر با 223 و 25 میلیارد ریال بوده است. طی برنامه دوم توسعه اقتصادی ) ( ارزشافزوده بخش صنعت در مقایسه با برنامه اول کاهش یافته و متوسط رشد ساالنه 3/1 درصد را نشان داد. رشد بهرهوری در طول برنامه دوم توسعه اندک و گاهی منفی بوده است و متوسط رشد سالیانه 3/3 درصد را تجربه نمود)دفتر اقتصاد کالن 2333(. طی این دوره تسهیالت سرمایهای در سال 2335 باالترین مقدار را داشته است و به 322 میلیارد ریال رسید درحالیکه تسهیالت جاری در سال 2333 بیشترین مقدار را داشته و به 232 میلیارد ریال رسید. طی برنامه سوم توسعه اقتصادی ) ( بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت با نرخ رشد تقریبا کند و یكنواختی افزایش یافت و متوسط ساالنه رشد بهرهو یر کل عوامل تولید طی دوره به 3/4 درصد رسید. طی برنامه چهارم توسعه اقتصادی ) ( سهم بهرهوری کل عوامل تولید کشور 2/5 درصد هدفگذاری شد. در این دوره اعتبارات تحقیقاتی بهشدت کاهش یافت. همچنین طی برنامه چهارم توسعه اعتبارات سرمایهای بخش صنعت در سال 2311 با بیشترین مقدار به 1353 میلیارد ریال رسید و اعتبارات جاری در سال 2313 با بیشترین مقدار به 354 میلیارد ریال رسید)شاهآبادی و رحمانی 32(. 2313: بهطورکلی مصادیق بهرهوری بهطور ضمنی در تمامی برنامههای پنجساله توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی و بهطور صریح طی برنامه چهارم و پنجم توسعه اقتصادی تحت عناوین متنوع و مرتبط با مقوله بهرهوری نظیر»جهش صادراتی و رشد سریع اقتصادیجهانیشدن و اصل رقابتپذیری اقتصادی«و»توسعه بنیادی و دانشمحور«مورد تأکید قرار گرفته است. با توجه به مطالب فوق مسأله تحقیق بر این پایه استوار است که تا چه اندازهای مقوله توسعه مالی از طریق اعطای تسهیالت بانكی بر تغییرات سطح بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت مؤثر بوده است و به این صورت نوآوری مطالعه را نیز توجیه میکند بنابراین در راستای ضرورت بخشیدن به اهمیت موضوع هرچند توسعه مالی ارکان و مؤلفهه یا بسیاری دارد اما ضرورت توجه به عملكرد بانکها بهعنوان مهمترین نهادهای اعتباری ج. ا. ایران و دامنه تأثیرگذاری آنها در اجرای سیاستهای مالی از طریق اعطای تسهیالت بانكی باعث شده که تا حد زیادی نقش این سیاستها در توسعهیافتگی و یا توسعهنیافتگی مالی کشور مورد تجزیهوتحلیل قرار گیرد. با توجه به جایگاه ویژه بانکها و مؤسسات مالی بهعنوان مهمترین واسطهای پولی- مالی جهت اعطای وام و تسهیالت هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر توسعه مالی و

5 223 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان 1933 اعطای تسهیالت بانكی بر بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت و پاسخگویی به این سؤال اصلی است که آیا اتخاذ این سیاست مالی طی سالهای توانسته است به ارتقاء سطح بهرهوری عوامل تولید در بخش صنعت کمک کرده باشد برای این منظور مدل بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت با رهیافت مدلهای رگرسیونی خود توضیح برداری با وقفههای گسترده و به کمک مجموعه سری زمانی طی دوره زمانی تخمین زده شد. ساختار اصلی مقاله در ادامه بدین قرار است که پس از ارائه ادبیات نظری و پیشینه مطالعاتی و ادبیات تجربی موضوع تبیین روش پژوهش و معرفی مدل اندازهگیری آن نتایج و یافتههای حاصل از برآورد مدل و در آخر نتیجهگیری و پیشنهادها ارائه شده است. 2. ادبیات نظری تحقیق 1-2. اثر بازار مالی بر بهرهوری بر اساس دیدگاه اقتصاددانان توسعه بهرهوری کل عوامل تولید تحت تأثیر عوامل مهم سرمایه فیزیكی و نیروی انسانی است و الزمه ارتقاء بهرهوری در گرو ارتقاء سطح کمی و کیفی سرمایه در دسترس و نیروی انسانی ماهر است. حتی مطالعات تجربی بیانگر این واقعیت است که سهم رشد بهرهوری کل عوامل در تسریع رشد اقتصادی در برخی از کشورهای درحالتوسعه با رشد سریع گاه از سهم رشد موجودی سرمایه و نیروی کار نیز پیشی گرفته است. دو عامل نیروی انسانی و سرمایه در کنار فنآوری اطالعات و مدیریت منابع بهعنوان اصلیترین عوامل مؤثر بر عملكرد سازمانی مطرح میشوند و لزوم توجه به هر عامل در راستای دستیابی به کارایی و اثربخشی از ضرورتهای اساسی رشد و ارتقای عملكرد در سطح بنگاههای اقتصادی است. ازآنجاییکه انسان هم هدف تولید و هم یكی از عوامل تولید است به همین دلیل بهرهوری نیروی انسانی به شاخص مهمی برای رشد کمی و کیفی زندگی تبدیلشده است. در کنار بهرهوری نیروی انسانی به بهرهوری سرمایه و افزایش ظرفیتهای سرمایهای بهعنوان یک چالش اساسی در دستیابی به رونق اقتصادی نگریسته میشود)ابوالعالیی 233(. 2334: با در نظر گرفتن عوامل مهم دیگر در کنار دو عامل نیروی انسانی و سرمایه بهرهوری کل عوامل مفهومی جامع و به معنای استفاده کارا و اثربخش از مجموعه منابع موجود تولید برای به دست آوردن بیشترین و بهترین خروجی )محصول( ممكن است. لزوم توجه به بهرهوری کل عوامل به دلیل محدودیت منابع طبیعی و فزونی تقاضا نسبت به عرضه است بهطوریکه ارتقای بهرهوری کل عوامل تولید بر متغیرهای کالن اقتصادی نظیر کاهش تورم افزایش سطح رفاه عمومی و افزایش سطح اشتغال تأثیر فراوانی دارد. مبانی نظری موجود در حوزه مراحل رشد و توسعه نشان میدهد که برای بسیاری از کشورهای درحالتوسعه ارتقای بهرهوری عوامل تولید تا حد بسیاری همراه با توسعه بازار مالی و به کمک مشوقهای مالی انجامشده است بهطوریکه اقتصاددانان توسعه همواره وجود و انباشت سرمایه را شرط

6 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری الزم البته نه کافی برای رسیدن به اهداف توسعهای دانسته و بر فقدان انباشت سرمایه فیزیكی بهعنوان یكی از علتهای توسعهنیافتگی تأکید میکنند. آنها از انباشت سرمایه بهعنوان تجویز روشهای پیچیدهتر تولید و بهرهوری بیشتر و ایجاد یک جریان آتی درآمد برای جامعه یاد کرده و معتقدند که همواره بروز و ظهور فكرها و خالقیتهای جدید با پشتوانه و حمایت سرمایههای فیزیكی امكان تبدیل منابع را به کاالها و خدمات فراهم نمودهاند و اگر پشتوانه سرمایه نبود چهبسا هیچگاه از حد یک فكر و )2115( 2 توسعۀ مالی فرایندی است که طی آن نظر خارج نمیشدند. طبق تعریف ارائهشده توسط نوین افراد جامعه قابلیت دسترسی ارزانقیمت به ابزارها خدمات بازارها و واسطههای مالی را پیدا میکنند. بهطوریکه در یک بازار مالی توسعهیافته اصول آزادی انتخاب و شفافیت اطالعات بهدرستی رعایت شده و عرضهکنندگان و تقاضاکنندگان خدمات مالی در فضای آزاد رقابتی و با آگاهی و شفافیت الزم خدمت موردنظر خود را در معرض خرید و فروش میگذارند. بر اساس این تعریف ازجمله شاخصهای توسعه مالی عبارتاند از: نسبت نقدینگی و شبه پول به تولید ناخالص داخلی نسبت شبه پول به نقدینگی نسبت سپردههای غیردولتی به تولید ناخالص داخلی نسبت بدهیهای بخش غیردولتی به داراییهای داخلی سیستم بانكی نسبت بدهیهای بخش غیردولتی به تولید ناخالص داخلی نسبت بدهیهای بخش غیردولتی به مجموع بدهیهای بخش دولتی و غیردولتی و نسبت داراییهای بانکهای تجاری و تخصصی بهکل داراییهای سیستم بانكی. بدیهی است چنانچه نظام مالی متشكل از ابزارها نهادها و بازارهای مالی بتواند در راستای نقش اساسی خود یعنی تجهیز سرمایه ملی کاهش هزینه مبادله و اطالعرسانی تسهیل در امر مبادالت بررسی دقیقتر هزینهها تأمین سرمایه برای فعالیتهای نوآورانه و ایجاد بستر مناسب برای پسانداز کردن عمل نماید این امر منجر به افزایش بهرهوری کل عوامل از طریق تنوع بخشیدن در داراییها کاهش ریسک و باالخره پیشبینی سود انتظاری حاصل از فعالیتهای نوآورانه میگردد. در واقع یک نظام مالی توسعهیافته امكان پسانداز کردن همراه با سودآوری مناسب را برای کسانی که قدرت کارآفرینی پایین و خطرگریزی باال دارند و همچنین امكان سرمایهگذاری کردن همراه با هزینه مناسب را برای کارآفرینان و افرادی که خطرپذیر هستند فراهم میآورد. الزم به ذکر است توسعه مالی و اعطای تسهیالت بخش دولتی و خصوصی میتواند از کانال سرمایهگذاری بر روی آموزش نیروی انسانی افزایش سطح کیفی و کمی تولید ارتقاء مهارت فنی رشد و توسعه فنآوری اطالعات و ارتباطات گسترش فعالیتهای دانشبنیان بهخصوص در صنایع مولد و 2 در نهایت رشد اقتصادی بر روی بهرهوری کل عوامل تولید تأثیرگذار باشد. نتایج حاصل از مطالعۀ کو 1. Levin 2. Coe

7 220 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان و همكاران )2333( لیچتنبرگ و و همكاران )2333( بر روی هفتادوهفت کشور درحالتوسعه بایامی )2331( 2 و مطالعات بسیاری درباره کشورهای عضو سازمان بهرهوری آسیایی بیانگر وجود پوتری دامنهی تقریبی 41 تا 44 صدم برای درجه حساسیت تولید ناخالص داخلی نسبت به نیروی کار شاغل )ضریب آلفا( و 53 تا 31 صدم برای درجه حساسیت تولید ناخالص داخلی نسبت به انباشت سرمایۀ فیزیكی )ضریب آلفا( هست که در جای خود نشاندهنده اهمیت متغیر توسعه مالی و تأثیر آن بر بهرهوری کل عوامل تولید است )شاهآبادی و فعلی 221(. 2331: اثر توسعهی مالی بر روی بهرهوری 4 )2333( 3 مطرح شده و سپس توسط گرین وود و جوانویک عوامل تولید در ابتدا توسط کینگ و لوین )2331( بسط داده شد. نتایج مطالعات بیانگر این واقعیت است که تحریک پساندازکنندگان برای نگهداری داراییهایشان بهصورت داراییهای مولد و همچنین تأمین وجوه مالی برای افراد خطرپذیر و بهخصوص ایجاد فنآوریهای مولد توسط نهادهای مالی موجب میگردد بهرهوری نهایی سرمایه را افزایش و بهرهوری کل عوامل را ارتقاء یابد. تأثیر توسعه بازار مالی بر رشد بهرهوری کل عوامل در 5 و همكاران )2111( نیز مشاهده میشود. آنها در بررسی خود بر روی مطالعۀ انجام شده توسط کوز 33 کشور به این نكته مهم اشاره میکنند که باز بودن حساب سرمایه و بهخصوص ادغام مالی اثر مثبتی بر رشد بهرهوری کل عوامل دارد و در ضمن ادغام مالی منجر به رشد بهرهوری کل عوامل میشود بنابراین توسعهی مالی از اثر دائمی و پیوسته بر رشد اقتصادی از کانال رشد بهرهوری برخوردار است. ماسترومارکو و زاگو )2122( در بررسی خود نشان داد که توسعه مالی تأثیر فراوانی بر رشد بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنایع تولیدی ایتالیا از کانال سرمایهگذاری مستقیم خارجی و )2123( 3 در بررسی خود برخورداری از سرریزهای تحقیق و توسعه ناشی از آن دارد. کاستالنی و پیری بر روی اثر واردات فنآوری از طریق سرمایهگذاری مستقیم خارجی و سرریز تحقیق و توسعه در کشورهای اروپایی به تأثیر قابل توجه گسترش سرمایهگذاری مستقیم خارجی واردات فنآوری و سرریز تحقیق و توسعه بر بهرهو یر عوامل تولید در کشورهای مورد مطالعه اروپایی تأکید میکنند. نتایج مطالعه باقرزاده و کمیجانی )2331( نشان داد که بهرهوری کل عوامل تولید در بخش کشاورزی در ایران از کانال سرمایهگذاری بهصورت مخارج تحقیق و توسعه داخلی و همچنین مخارج تحقیق و توسعه طرفهای تجاری امكانپذیر بوده و یک نیاز اساسی به شمار میرود. نتایج مطالعه مهرگان و صحت )2333( بر روی تأثیر مخارج تحقیق و توسعه و رشد بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت ایران نیز حاکی از اثر قابلتوجه مثبت و معنیدار هزینههای تحقیق و توسعه و آموزش و مهارت بر رشد بهرهو یر 1. Bayoumi 2. Lichtenberg and Van Pottelsberghe de la Potterie 3. King and Levine 4. Greenwood and Jovanovic 5. Kose 6. Castellani and Pieri

8 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری کل صنایع میباشد. بدیهی است که انجام هزینههای تحقیق و توسعه نیز وابسته به توسعه مالی و تخصیص منابع الزم در این زمینهها است اثر بازار مالی بر رشد اقتصادی نظریههای رشد نوین اقتصادی نشان میدهد که عالوه بر در دسترس بودن نهادههای سرمایه و نیروی کار بهعنوان عوامل پیشنیاز رشد و توسعه اتخاذ سیاستهای مرتبط با تجهیز و هدایت عوامل مذکور در مسیر صحیح نیز نقش بسزایی در ارتقاء بهرهوری کل عوامل تولید دارد. در اینجاست که به نقش بازارهای مالی و بهخصوص نقش واسطهگری نظام بانكی در ارتقاء بهرهوری کل عوامل تولید پی میبریم. در یک نگاه کلی بخش عمده فعالیتهای بانكی را میتوان در دو عنوان کلی»تجهیز«و»تخصیص«منابع پولی خالصه نمود. چنانچه یک بانک با ورود به بازار بتواند منابع متنوعی را جمعآوری نماید و صرفا در بخش تأمین منابع موفق باشد هرگز نمیتوان از آن بهعنوان یک بنگاه اقتصادی کارا و موفق تعبیر نمود زیرا بهموجب اصالت بانكداری و همزمان با رشد صنایع الزم است حلقه دوم یعنی بخش مصارف نیز تكمیل و رشد و توسعه باید بنابراین رشد و توسعه میبایست هم از بعد کمی و هم از بعد کیفی ارتقاء یابد. از نظر عددی و در بعد کمی بانكی موفق تلقی میگردد که بیش از 51 درصد و گاهی 31 درصد از منابع جمعآوریشده را به تسهیالت اعطایی اختصاص دهد)بچوری 53(. 2124: 2 در یک تقسیمبندی کلی مجموعه عملیات بانكی یا واسطهگری وجوه در دو بخش تجهیز و تخصیص منابع خالصه میشود ولی موفقیت نظام بانكی مستلزم طراحی و اجرای سیستم مناسب در امر اعطای تسهیالت و تدوین استراتژی شفاف و عملی برای وصول تسهیالت )2322( 2 از بنیانگذاران اصلی دیدگاه پرداختشده است)نیلی شاهچرا و طاهری 22(. 2334: شومپتیر اثرگذاری بازارهای مالی بر رشد اقتصادی نقش بازارهای مالی در تأمین نیاز مالی و نقدینگی موردنیاز سرمایهگذاریهای ثابت و سرمایه در گردش بخشهای تولیدی کشور را بااهمیت میدانست. در دیدگاه وی بازارهای مالی نهتنها بر متغیرهای کالن اقتصادی در بخش تولید و نوآوری تأثیر دارند بلكه از متغیرهای کالن نظیر نرخ تورم اشتغال سیاستهای پولی و مالی خطمشی عمومی و قوانین و مقررات 5 )2333( 4 و شاو )2333( 3 مک کینون مربوطه در سطح ملی تأثیرپذیر هم هستند. همچنین گلدسمیت )2333( رویكردهای جدیدی را در قالب مدلهای توسعه بازار مالی برای تبیین رابطه بین توسعه بازارهای مالی و رشد اقتصادی ارائه نمودند. دو تن از پیشگامان مخالف سرکوب مالی و طرفدار مكتب آزادسازی مالی را میتوان مککینون )2333( و شاو )2333( نام برد که در مدلهای منتسب به خود 1. Buchory 2. Schumpeter 3. Goldsmith 4. McKinnon 5. Shaw

9 223 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان 1933 سعی کردند تا با بررسی اثرات سرکوب مالی به بیان اثرگذاری سیاستهای آزادسازی مالی بر انباشت سرمایه و رشد اقتصادی بپردازند. ازجمله مباحث اساسی در مدل مککینون بررسی ارتباط بین سرمایه مالی )پولی( و سرمایه فیزیكی بهعنوان دو عامل سرمایهگذاری تبیین اثرات نرخ بهره واقعی بر سرمایهگذاری و رشد اقتصادی و همچنین چگونگی شكلگیری نهادهای مالی است که نقش واسطهگری مالی بین سپردهگذاران و سرمایهگذاران را ایفاء میکنند. مککینون )2333( استدالل میکند که اتخاذ سیاست آزادسازی کامل بازار مالی در کشورهای درحالتوسعه نیازمند یک سیستم پولی پرهزینه است تا پساندازهای مردم را بهطور کامل جذب کرده و به کار گیرد. او همچنین بیان میکند که بازدهی پایین برای سپردهگذاران نتیجه شكست بانکها در بهدست آوردن بازدهی نرخهای تعادلی باالتر است که درواقع میتواند باوجود تورم امری منفی باشد. در مدل توسعه بازار مالی شاو تأکید بر نقش نهادهای مالی در تخصیص کارآمد منابع پسانداز کنندگان و سرمایهگذاران قرار دارد و با آزادسازی مالی و افزایش نرخ بهره واقعی بهوسیله گسترش فعالیتهای واسطههای مالی انگیزه پسانداز در جهت ارتقاء حجم پساندازها افزایش مییابد. افزایش حجم پساندازها نیز در موجبات ارتقاء حجم سرمایهگذاریها و افزایش رشد اقتصادی را فراهم میآورد. علیرغم وجود تفاوتهای رویكردی بین دو مدل مککینون و شاو )2333( این دو مدل بهعنوان دو مدل مكمل در مبانی نظری توسعه بازار مالی مطرح میشوند. برخالف دیدگاههای مککینون و شاو )2333( مبنی بر اثرگذاری مثبت آزادسازی مالی بر رشد )2334( 2 )2313( 2 و استیگلیتز اقتصادی در اواخر دهه 11 میالدی اقتصاددانان نئوساختارگرا مانند تیلور با طرح موضوعاتی نظیر بازارهای مالی غیررسمی شكست بازار و اطالعات نامتقارن به اثرات منفی آزادسازی مالی بر رشد اقتصادی اشاره نمودند)عباسی 243(. 2311: در دیدگاه ساختارگرایی مالی مهمترین استدالل این مكتب این است که توسعه فعالیت واسطههای مالی باعث افزایش سطح پسانداز شده و درنتیجه حجم منابع موجود برای سرمایهگذاری را افزایش میدهد. درمجموع طرفداران این دیدگاه فكری استدالل میکنند که توسعه مؤسسات مالی و فعالیتهایشان نقش مهمی در جهتگیری پساندازها به سمت سرمایهگذاریهای مفید دارد که این موضوع میتواند محرکی برای رشد بهرهوری کل عوامل تولید بخشهای اقتصادی ازجمله صنعت باشد. طی چند دهه اخیر نیز الگوهای رشد درونزا )2313( 5 الگوی نئوشومپتیری بر پایه نظرات رشد )2333( 4 فرای )2333( 3 متیسون نظیر الگوی کاپور 1. Taylor 2. Stieglitz 3. Kapur 4. Matison 5. Fry

10 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری )2332( 2 زمینههای مناسبی را برای مطالعات )2331( 2 و همچنین گروسمن و هلپمن درونزای رومر مربوط به اثرات بازارهای مالی بر رشد اقتصادی فراهم آورده و از رویكردهای متفاوتی برخوردارند. برای مثال در مدل کاپور )2333( برای یک کشور درحالتوسعه نظام بانكی تأمینکننده منابع مالی است سرمایه در گردش نقش اساسی در تعیین سطح تولید دارد منابع بانکها بخشی مهمی از سرمایه در گردش بنگاههای اقتصادی را تأمین میکنند و با افزایش عرضه واقعی تسهیالت بانكی نرخ رشد اقتصادی افزایش مییابد)هادینژاد و محرابیان 34(. 2313: در مدل متیسون )2333( برای یک کشور درحالتوسعه با فرض وجود نرخ واقعی سپرده منفی و اتخاذ سیاستهای آزادسازی بخش مالی حرکت 3 به سمت نرخ بهره تعادلی بازار موجب افزایش سرمایهگذاری و رشد اقتصادی میشود. در مدل فرای )2313( در چارچوب یک مدل چرخه زندگی و برای یک اقتصاد باز و کوچک که سرمایهگذاری در آن بهوسیله پساندازها تأمین مالی میگردد نرخ بهره بهوسیله تأمین منابع مالی بر رشد کوتاهمدت تأثیر داشته و میزان اعتبارات بهعنوان یک متغیر اثربخش در بازارهای مالی اهمیت پیدا میکند. او عقیده دارد که با آزادسازی مالی و حرکت نرخ بهره به سمت نرخ بهره تعادلی منابع مالی افزایشیافته و درنتیجه باعث افزایش سطح بهرهوری عامل سرمایه میگردد. الزم به ذکر است در مدل نئوشومپتیری نیز که بر پایه نظرات رشد درونزای رومر )2331( و گروسمن و هلپمن )2332( توسعهیافته خدمات مالی کارا موجب گسترش نوآوری و خالقیت و در نتیجه کارایی و رشد اقتصادی بیشتر میشود)عباسی 245(. 2311: گلدسمیت )2333( نیز برای اندازهگیری شاخص توسعهیافتگی یک شاخص مالی به نام نسبت همپیوندی مالی که برابر است با کل داراییهای مالی تقسیم بر ثروت ملی تعریف نمود. در محاسبات وی اندازه این نسبت مالی معموال برای کشورهای کمتر توسعهیافته کمتر از کشورهای توسعهیافته است و میتواند ناشی از عوامل توزیع ثروت تمرکز تولید میل به پسانداز و یا انگیزه سرمایهگذاری باشد. به عقیده گلدسمیت بهدنبال افزایش درجه توسعهیافتگی کشور در زمینههای اقتصادی شاخص همپیوندی مالی نیز تا رسیدن به مقدار معینی افزایش مییابد سپس به یک مقدار پایدار میل کرده و با ایجاد یک سیستم بانكی نظاممند توسعه مالی شروع به ترقی میکند بهطوریکه در ابتدا هم نسبتهای پول جاری به ثروت ملی و همچنین پول بانكی به ثروت ملی افزایش و سپس کاهش مییابد. در مجموع و بهعنوان یكی از عالئم توسعه اقتصادی سهم سیستم بانكی نسبت به کل داراییهای مؤسسات مالی کاهش مییابد. سرانجام گلدسمیت استدالل میکند که در بیشتر کشورها این موضوع که با افزایش درآمد حقیقی و ثروت اندازه و پیچیدگی ساختار مالی افزایش مییابد قابلمشاهده است. 1. Romer 2. Grossman and Helpman 3. Fry

11 291 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان در بررسی خود بر روی توسعه بازار مالی در در ادامه تالشهای اقتصاددانان کالسیک باگوت انگلستان و چگونگی جریان سرمایه در بین مناطق مختلف کشور توضیح میدهد که سرمایه در جستجوی نرخهای بازده باالتر به جریان افتاده و واسطهگرهای مالی طی فرایند انتقال وجوه از واحدهای اقتصادی دارای مازاد به واحدهای اقتصادی متقاضی تسهیالت عهدهدار کارکردهای اقتصادی شامل تعیین سازوکار پرداخت تغییر شكل سررسیدها تغییر شكل ریسک تأمین نقدینگی کاهش هزینههای مبادالتی و کسب اطالعات الزم بوده و به این صورت شرایط و بسترهای مناسب را برای این جریان مهیا میسازند)اخباری 231(. 2315: ازنظر باگوت واسطهها یا مؤسسات مالی نظیر بانکها شرکته یا بیمه مؤسسات اعتباری و سرمایهگذاری بهعنوان پلی میان گیرندگان و وامدهندگان عمل میکنند و بر اساس نظریههای اقتصادی در یک نظام مالی مناسب انتقال مناسب منابع مالی مازاد پسانداز کنندگان به سرمایهگذاران الزمه رشد و توسعه محسوب میگردد و وجود یک بازار مالی کارآمد متشكل از بانک مؤسسات پولی اعتباری بازار سرمایه بیمه و صندوقهای بازنشستگی در جریان واسطهگری جهت تجهیز و تخصیص منابع مالی به بهترین موقعیتهای سرمایهگذاری بسیار حیاتی است)مؤتمنی جوادزاده و تیزفهم 243(. 2313: نقش واسطهگری مالی در بانکها و مؤسسات مالی- اعتباری فرآیندی است شامل افزایش وجوه دریافتی بهصورت سپرده پسانداز کنندگان و سپس برگشت آنها بهصورت تسهیالت جهت تأمین مالی فعالیتهای مولد که در شرایط طبیعی و بهدوراز انحرافات در تخصیص بهینه موجبات رشد اقتصادی را فراهم میآورد بنابراین بانکها نقش واسطهگری مالی خود را از طریق ارتقاء سطح کارایی در قابلیت انتقال ذخیرههای دریافت شده اولیه از واحدهای اقتصادی خانوار و هدایت آن بهصورت وام و اعتبار به بنگاههای تولیدی و شرکتهای سرمایهگذاری در بخش ساختوساز و تجهیزات و کاالهای سرمایهای ایفاء میکنند)ساید و تامین 253(. 2122: یكی از مهمترین ابزاری که از طریق آن میتوان نشان داد کانالهای تأثیرگذاری اعتبارات و تسهیالت اعطایی بانکها بر روی شاخص بهرهوری کل عوامل تولید کدامها هستند و چگونه تجهیز و تخصیص منابع مالی از طریق اعطای تسهیالت میتواند بر روی سطح بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت تأثیرگذار باشد ذکر این نكته است که در عملیات مربوط به فرایند اعطای تسهیالت شامل اولویتبندی فعالیتهای سرمایهگذاری اعتبارسنجی بنگاههای متقاضی تسهیالت ارزیابی طرح و پروژه به روش تحلیل هزینه - فایده منوط کردن اعطای تسهیالت بعدی به پیشرفت عملیاتی پروژه و نظارت بر عملكرد بودجهای توسط دخالت دادن واسطهگرهای مالی نظیر بانکها در امر نظارت قبل از خرج حین خرج و بعد از خرج تسهیالت باعث میشود با کاهش هزینه اطالعات برای وامگیرنده و جلوگیری از اتالف سرمایههای انسانی فیزیكی و زمانی بهرهوری عوامل تولید افزایش یابد زیرا با اجرای صحیح 1. Bagehot

12 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری فرایند اعطای وام و تسهیالت از حداقل نهادهها بیشترین ستانده ممكن بهدست میآید که در جای خود یعنی ارتقاء سطح کمی و کیفی شاخص بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت. بدیهی است که بهرهوری در بخش صنعت بهعنوان بخش پیشرو در راستای تالش در جهت رشد و توسعه اقتصادی کمک میکند تا منابع و امكانات تولیدی را به سمتی هدایت شود که جایگاه مناسب خود را در اقتصاد ملی از نظر برآورد تقاضای داخلی و اقتصاد بینالمللی ازنظر درآمدهای ارزی به دست آورد. بهطور خالصه مطالعات تجربی صورت گرفته از دهه 11 میالدی تاکنون علیرغم دارا بودن نتایج مشابه فراوان و تأکید بسیار بر روی وجود ارتباط تنگاتنگ بین توسعه بازارهای مالی و رشد اقتصادی کشورهای درحالتوسعه نتایج متفاوتی را در ارتباط با اثرات بازارهای مالی بر رشد اقتصادی در سطح کالن مطرح نمودند که تا حد زیادی ناشی از رویكردهای متفاوت اقتصاددانان در توضیح فرایند رشد و توسعه کشورها در مطالعات تجربی بوده است. برخی از مطالعات بر روی نقش خدمات مالی و ارتباط مثبت توسعه بازارهای مالی با متغیرهای کالن و رشد اقتصادی تأکید دارند و برخی دیگر معتقدند که درواقع این رشد اقتصادی است که موجب بروز توسعه مالی میشود البته مطالعاتی نیز تأکید بر رابطه دوسویه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی را تأیید میکنند. در اقتصاد ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای درحالتوسعه نقش نظام بانكی در فرایند رشد و توسعه اقتصادی کشورها در جهت تجهیز و تخصیص منابع مالی از طریق اعطای وام و تسهیالت برای تأمین سرمایه موردنیاز واحدهای تولیدی در بخش صنعت و نیز جلوگیری از تعمیق روند کاهنده فعالیتهای اقتصادی چنان پراهمیت است که حفظ سالمت مالی بانکها در راستای ایفای نقش واسطهگری ازجمله اولویتهای سیاستگذاری در سطح اقتصاد ملی بهحساب میآید که خود در گرو عوامل متعددی ازجمله عامل کفایت سرمایه است بهطوریکه برخورداری بانکها از سرمایه کافی برای مواجهه با نوسانات اقتصادی و استفاده از آن در رفع مشكالت حرفهای همواره از دغدغههای همیشگی نهادهای ناظر بر نظام پولی آنها بوده است)مهرآرا و مهرانفر 32(. 2332: بر اساس آمار و اطالعات منتشرشده در نماگرهای بانک مرکزی سهم بانکها از مجموعه نظام تأمین مالی اقتصاد ایران طی سالهای 2331 الی 2332 بهترتیب 33 درصد 13 درصد و 11 درصد بوده است که مؤید اهمیت نظام بانكی و تسلط مالی آن در اقتصاد کشور است )درگاهی و هادیان 23(. 2335: هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانكی به تفكیک اعتبارات جاری و سرمایهای بر بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت با استفاده از روش خود توضیح برداری با وقفههای توزیعی )ARDL( طی دوره زمانی است.

13 299 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان ادبیات تجربی تحقیق 2 و همكاران )2111( توانستند با مطالعه رابطهی بین توسعه واسطههای در بین مطالعات خارجی بیک مالی با رشد بهرهوری کل عوامل در 33 کشور و طی سالهای نشان دهند که توسعهی 2 و همكاران )2115( در تحقیق خود واسطههای مالی اثر مثبتی بر رشد بهرهوری کل عوامل دارد. بلبل به بررسی تأثیر توسعه مالی بر بهرهوری کل عوامل تولید رشد تولید ناخالص داخلی و رشد درآمد سرانه در اقتصاد مصر طی دوره زمانی پرداخته و تأثیر توسعه مالی بر روی بهرهو یر کل عوامل تولید را تأیید و نشان میدهند که توسعه سیستم بانكداری اثر مثبتی بر رشد بهرهوری کل اقتصاد مصر )2115( در مطالعه خود بر روی 31 کشور منتخب طی سالهای به این دارد. تادس 3 نتیجه رسید که توسعهی مالی و حمایت از بهکارگیری هرچه بیشتر فنآوری اطالعات در فرایند تولید )2115( 4 به بررسی موجبات ارتقاء سطح بهرهوری عوامل تولید و کاهش هزینهها فراهم میآید. خان عوامل تعیینکننده بهرهوری کل عوامل در کشور پاکستان در دوره زمانی پرداخت و نتیجه گرفت توسعهی بخش مالی ثبات اقتصاد کالن و جریان سرمایهگذاری مستقیم خارجی ازجمله 5 و همكاران تعیینکننده مهم در افزایش شاخص بهرهوری کل عوامل پاکستان هستند. گیالمونت )2113( میزان اثرگذاری توسعهی مالی بر بهرهوری کل عوامل تولید در چین را بررسی نموده و به این نكته اشاره میکنند توسعهی مالی اثر معناداری بر رشد بهرهوری کل عوامل در 23 ایالت چین طی 3 و همكاران )2111( به بررسی نقش باز بودن جریان مالی بر سالهای داشته است. کوز رشد بهرهوری کل عوامل 33 کشور طی دوره زمانی و بر اساس چارچوب نظری استاندارد حسابداری رشد پرداخته و نتیجه گرفتند که میزان رشد بهرهوری کل عوامل تولید در کشورهایی که )2111( 3 به سیستم بانكداری توسعهیافتهتر و بازار بورس بزرگتری دارند بیشتر است. بونفیگلیولی بررسی اثر ادغام مالی بر دو مؤلفهی اقتصادی بهرهوری کل عوامل و سرمایهگذاری در 31 کشور دنیا طی دوره زمانی پرداخت و مشاهدات وی بیانگر تأثیر مثبت باز بودن و ادغام مالی بر 1 و همكاران )2121( در تحقیق بهرهوری کل عوامل تولید بهویژه در کشورهای توسعهیافته است. بكارت خود به بررسی سطح باز بودن بازارهای مالی و شاخص بهرهوری کل عوامل در 31 کشور طی دوره زمانی پرداخته و نشان دادند که بین بدهی خارجی و رشد بهرهوری رابطه منفی وجود 1. Beck 2. Bolbol 3. Tadesse 4. Khan 5. Guillaumont 6. Kose and others 7. Bonfiglioli 8. Bekart and others

14 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری دارد. آنها معتقدند که بازارهای مالی با فراهم آوردن مصونیت و تقسیم ریسک تا حد ممكن قدرت 2 مؤسسات و بنگاههای تولیدی برای جذب فنآوریهای جدید را افزایش میدهند. ماسترومارکو و زاگو )2122( در مطالعه خود بر روی عوامل تعیینکننده رشد بهرهو یر کل عوامل تولید در شرکته یا صنعتی ایتالیا به این نتیجه رسیدند که سرمایهگذاری مستقیم خارجی و سرریزهای تحقیق و توسعه ناشی از آن و همچنین توسعه مالی تأثیر فراوانی بر رشد بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنایع تولیدی ایتالیا دارد. کامپلمن و ر 2 ی كز )2122( پس از بررسی شاخص بهرهو یر کل عوامل تولید در کارگاهه یا بزرگمقیاس صنعتی بلژیک به این نكته مهم اشاره میکنند که هزینههای آموزشی جهت ارتقاء سطح کیفی آموزش و مهارت فنی کارکنان تأثیر بسزایی بر بهرهو یر کل عوامل تولید در بخش )2123( 3 به بررسی اثر واردات فنآوری از طریق صنعت کشور دارد. همچنین کاستالنی و پیری سرمایهگذاری مستقیم خارجی و سرریز تحقیق و توسعه در کشورهای اروپایی پرداخته و وجود رابطه معنیدار و مثبت بین گسترش سرمایهگذاری مستقیم خارجی واردات فنآو یر و سرریز تحقیق و توسعه و تأثیر قابلتوجه آنها بر روی بهرهو یر عوامل تولید در کشورهای مورد مطالعه اروپایی را تأیید میکنند. )2122( 4 در بررسی خود بر روی تأثیر نقش واسطهگری بانکها در ارائه خدمات بانكی به تانكو مشتریان از جمله اعطای تسهیالت اعتباری توسط بانکهای تجاری اندونزی به این نتیجه رسید که در بلندمدت رابطه معنادار و مستقیمی بین متغیرهای نماینده واسطهگری مالی و سرمایهگذاری ملی وجود دارد و میتوان انتظار داشت که گسترش فعالیت واسطهگری مالی در بلندمدت سرمایهگذاری را افزایش دهد. البته توانایی بانک در فعالیت واسطهگری بهطور مستقیمی تحت تأثیر نسبت کفایت سرمایه است و بانکها با نگهداری نسبت کفایت سرمایه در حد استاندارد جهت ارائه تسهیالت جاری در پیشبرد )2124( 5 در مطالعه خود به بررسی اثرات سرمایه وظیفه واسطهگری خود موفقترند. همچنین بچوری و ریسک اعتبارات ناشی از پرداخت تسهیالت بر عملكرد نقش واسطهای بانکهای اندونزی پرداخت و نشان داد که نقش واسطهگری بانکها تحت تأثیر میزان سرمایه است و با افزایش نسبت کفایت سرمایه توان واسطهگری بانکها در ارائه خدمات اعتباری به مشتریان تقویت میشود. از طرفی مشخص گردید بانکهایی با عملكرد بهتر و سودآوری باالتر در ایفای نقش واسطهگری خود موفقتر بودند در بین مطالعات داخلی کمیجانی و شاهآبادی )2311( به بررسی اثر انباشت سرمایه R&D داخلی و انباشت سرمایه R&D خارجی از طریق تجارت خارجی بر بهرهوری کل عوامل در اقتصاد ایران طی دوره پرداختند و نتایج مطالعه بیانگر این واقعیت است که ارتقای بهرهوری کل عوامل 1. Mastromarcoa and Zago 2. Kampelmann and Rycx 3. Castellani and Pieri 4. Tanko 5. Buchory

15 293 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان 1933 اقتصاد ایران نهتنها متأثر از انباشت سرمایه R&D در داخل است بلكه تحت تأثیر انباشت سرمایه R&D شرکای تجاری عضو OECD نیز هست. والیزاده و لعلی )2314( به بررسی نقش واسطهگری مالی در سرمایهگذاری پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در بلندمدت رابطه معنادار و مستقیمی بین متغیرهای نماینده واسطهگری مالی و سرمایهگذاری وجود دارد و میتوان انتظار داشت که گسترش فعالیت واسطهگری مالی در بلندمدت سرمایهگذاری را افزایش دهد. امینی )2315( شاخصهای بهره- وری نیروی کار سرمایه و کل عوامل را به تفكیک بخشهای اقتصادی ایران طی دوره بررسی نمود و نشان داد که شاخص بهرهوری نیروی کار در سطح کل کشور در دوره مذکور بهطور متوسط ساالنه %3 درصد افزایشیافته و باالترین رشد مربوط به بخش بازرگانی رستوران و هتلداری اتفاق افتاده است درحالیکه شاخصهای بهرهوری کل عوامل در این دوره بهطور متوسط ساالنه %4 درصد رشد داشته که بیانگر عملكرد نامطلوب اقتصاد در زمینه استفاده بهینه از تمامی منابع است. امینی و حجازی )2313( به بررسی عوامل مؤثر بر بهرهوری کل عوامل تولید در اقتصاد ایران با تأکید بر تحقیق و توسعه دولتی درصد شاغالن دارای تحصیالت عالی بهعنوان جانشین سرمایه انسانی از نوع آموزش و نرخ بهرهبرداری از ظرفیتهای تولیدی طی سالهای پرداختند. نتایج حاصل از برآورد الگو با استفاده از دادههای سری زمانی و بهکارگیری روش خود توضیح برداری با وقفههای توزیعی )ARDL( 2 نشان داد که در بلندمدت سرمایه تحقیق و توسعه دولتی درصد شاغالن دارای تحصیالت عالی و نسبت تولید بالفعل به تولید بالقوه تأثیر مثبت و معناداری بر رشد بهرهوری کل عوامل تولید داشته است. آنها ضمنا بیان میدارند که طی دوره مورد بررسی علیرغم افزایش سرمایه تحقیق و توسعه دولتی و شاخصهای سرمایه انسانی شاخص بهرهوری کل عوامل رشد ناچیزی داشته است که ازجمله مهمترین دالیل آن میتوان به کاهش میزان رقابتپذیری اقتصاد و تخصیص غیر بهینه منابع اشاره نمود. هادینژاد و محرابیان )2313( تأثیر اعتبارات بانكی بر رشد بخش صنعت طی دوره با استفاده از مدل خودهمبستگی برداری VAR را مطالعه کردند و نتایج حاصل از توابع عكسالعمل آنی نشان داد که رشد اقتصادی در بخش صنعت متأثر از اعتبارات بانكی تخصیصیافته به آن است. همچنین نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در تمامی دورههای تولیدی اعتبارات بانكی تخصیصیافته از مهمترین عوامل مؤثر بر رشد تولید طی دوره موردمطالعه بوده است. عباسی )2311( بهمنظور بررسی ارتباط بین بازارهای مالی و رشد اقتصادی توانست همگرایی توسعه مالی و تولید بخش صنعتی در ایران با تأکید عواملی نظیر تعمیق مالی و سیاستهای پولی را مورد مطالعه قرار داده و به این نتیجه اشاره کند که ارتباط بلندمدت بین توسعه مالی و رشد بخش صنعتی برقرار است. الزمه استمرار این همگرایی را نیز در اتخاذ سیاستهای مناسب اعطای اعتبارات و ایجاد 1. Autoregressive-Distributed Lag

16 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری فضای رقابتی در بازارهای مالی برای بهبود تخصیص منابع مالی بخش صنعتی میداند. شاهآبادی و فعلی )2331( به بررسی تأثیر توسعه مالی بر بهرهوری کل عوامل تولید در ایران طی ساله یا پرداخته و نتیجه گرفتند که بین توسعه مالی و رشد بهرهوری کل عوامل رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. صمصامی و امیرجان )2331( به بررسی تأثیر تسهیالت بانكی بر ارزشافزوده بخش صنعت و معدن طی دوره با استفاده از معادالت همزمان و روش 3SLS پرداختند. این مطالعه نشان داد که تسهیالت بانكی بر ارزشافزوده بخش صنعت و معدن مؤثر بوده و بهطور متوسط کشش تولید این بخش نسبت به تسهیالت بانكی برای سرمایهگذاری ثابت و سرمایه در گردش به ترتیب برابر با %5 درصد و %24 درصد هست. باقرزاده و کمیجانی )2331( به واکاوی نقش تحقیق و توسعه و حجم واردات بر بهرهوری کل عوامل تولید بخش کشاورزی در ایران پرداختند. این مطالعه اگرچه بهطور مستقیم با موضوع پژوهش حاضر در قلمرو موضوعی صنعت ارتباط ندارد اما در ارتباط با بحث نقش تحقیق و توسعه و حجم واردات بر بهرهوری کل عوامل تولید در یک بخش مهم اقتصاد کشور ارتباط پیدا میکند. در مطالعه فوق یعنی بررسی نقش تحقیق و توسعه و حجم واردات بر بهرهو یر کل عوامل تولید بخش کشاورزی در ایران به این نتیجه اشاره میشود که اثر مخارج سرمایهگذاری در انباشت سرمایه تحقیق و توسعه بر شاخص بهرهوری کل عوامل تولید بخش کشاورزی به و بهخصوص از طریق سرریز تحقیق و توسعه و توسعه ناشی از واردات کاالهای واسطهای این بخش توسط طرفه یا تجاری در بلندمدت مثبت و معنیدار است. بدیهی است که انتظار میرود این نتیجهگیری برای بخش صنعت کشور نیز صدق کند. خسروینژاد و روحانی )2333( در یک مطالعه موردی به روش پانل دیتا به بررسی اثر نوآوری در ارتقای بهرهوری کل عوامل تولید 23 کشورهای منتخب درحالیکه توسعه با درآمد متوسط پرداخته و نشان دادند که بهرهوری کل عوامل با متغیرهای جایگزین نوآوری شامل تعداد اختراعات ثبتشده نسبت هزینه تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی و تعداد پژوهشگران متغیر نرخ ثبتنام ترکیبی بهعنوان جایگزین سرمایه انسانی و در نهایت متغیر درجه باز بودن اقتصاد رابطه مثبت و معناداری دارد. امینی لطفیپور )2333( با استفاده از دادههای سری زمانی 5332 تا 3113 برای 31 کشور درحالتوسعه به همراه ایران و به کمک الگوی اقتصادسنجی پانل دیتا به تحلیل اثرات آزادسازی تجارت خدمات مالی بر بهرهوری کل عوامل در کشورهای منتخب پرداخته و نتایج بیانگر وجود ارتباط مثبت و معنادار بین مقوله آزادسازی تجارت خدمات مالی و بهرهوری کل عوامل است. همچنین نیلی و همكاران )2334( به بررسی تعیین خلق نقدینگی و نقش واسطهگری مالی بانکها در ایران پرداخته و به ا نی نتیجه رسیدند که بانکهای دولتی با تجهیز و تخصیص بهتر منابع نسبت به بانکهای تخصصی و خصوصی واسطهگری مالی باالیی داشته و نقش خود را در ارائه تسهیالت بانكی و کمک به رشد تولید در بخشه یا صنعت کشاورزی و خدمات بهتر ایفا نمودهاند.

17 290 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان 1933 هدف از این پژوهش بررسی نقش توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانكی بر بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت با استفاده از روش خود توضیحبرداری با وقفههای توزیعی )ARDL( طی دوره زمانی است. با توجه به تأکید مطالعه بر روی اهمیت تأثیر توسعه مالی از طریق اعطای تسهیالت بانكی به تفكیک اعتبارات جاری و سرمایهای بر بهرهو یر کل عوامل تولید در بخش مهم صنعت از نظر جایگاه آن در تدوین نقشه راه اقتصاد مقاومتی در دوران پساتحریم جمهوری اسالمی ایران از نوآوری الزم نسبت به مطالعات انجام شده قبلی برخوردار است. 4. روش تحقیق در این پژوهش جهت بررسی اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانكی بر بهرهوری عوامل تولید در بخش صنعت به تفكیک اعتبارات جاری و سرمایهای از دادههای سری زمانی طی سالهای 2332 تا 2332 کشور استفاده شد. برای این منظور دادههای اطالعاتی مرتبط با موضوع و انتشاریافته توسط بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران مرکز آمار ایران و سازمان مدیریت و برنامهریزی جمهوری اسالمی ایران جمعآوری گردید و بر اساس مبانی نظری و پیشینه تحقیق نیز از روش خود توضیح برداری با وقفههای توزیعی )ARDL( برای تخمین مدل پیشنهادی پژوهش استفاده شد. روش خود توضیح با وقفه گسترده )ARDL( قادر به رفع مشكالت مربوط به حذف متغیر و خودهمبستگی است و در ضمن به دلیل اینكه آنکه عاری از مشكالتی چون خودهمبستگی سریالی و درونزایی است بنابراین تخمین نااریب و کارا ارائه میدهد و دقیقا به همین دلیل استفاده از الگوهایی که پویاییهای بلندمدت را در خود داشته و منجر به برآورد ضرایب دقیقتری شوند مورد توجه قرار میگیرد) 1978.)Siddiki, 2000: الزم به ذکر است که در منابع معتبر برای اندازهگیری شاخص بهرهوری کل عوامل تولید روشهای گوناگونی مورد استفاده قرار میگیرد که انتخاب آنها به چگونگی هدفگذاری نوع استفاده و همچنین سطح دسترسی به اطالعات موردنیاز جهت محاسبه بهرهوری کل عوامل تولید بستگی دارد. در یكی از این روشها که معروف به روش مستقیم محاسبه بهرهوری کل عوامل تولید است بدون استفاده صریح از تابع تولید اقدام به برآورد شاخصTFP میکند. دومین روش که به روش غیرمستقیم معروف است مبتنی بر عدم استفاده صریح از تابع تولید بوده و با در نظر گرفتن فرض تابعی معین و با انجام عملیات ریاضی بر روی تابع تولید به برآورد شاخص TFP میپردازد)امینی 32(. 2313: بهعبارتدیگر رشد بهرهو یر کل عوامل تولید در روش مستقیم شامل آن بخش از رشد تولید است که با رشد کمی نیروی کار و سرمایه قابل توضیح است. دومین روش غیرمستقیم معروف به روش سولو است و تابع تولید بهصورت رابطه 2 تعریف میشود و مبتنی برفرض پیشرفت فنآوری بیطرف یا خنثی از نوع رویكرد هیكس است که در آن A برآوردی از بهرهو یر کل عوامل است.در این روش یک فرم تابعی

18 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری معین که در آن برای تابع تولید در نظر گرفته میشود و سپس اقتصادسنجی برآورد میشود)ابونوری و همكاران 53(. 2332: روشهای از استفاده با آن عوامل Yt = At. F (Kt Lt) )2( در یک تقسیمبندی کلی روشهای اندازهگیری بهرهوری کل عوامل تولید شامل روشهای غیرپارامتری و پارامتری است که در روش غیرپارامتری بدون استفاده صریح از تابع تولید اقدام به برآورد شاخص بهرهوری کل عوامل تولید میشود. در این رابطه روش حسابداری رشد و شاخصهای عددی ازجمله روشهای غیرپارامتری برآورد بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت است که در آن شاخص عددی بهرهوری از تقسیم شاخص کمی یا مقداری ستانده بر شاخص مقداری داده حاصل میشود)ولیزاده زنور 34(. 2311: 2 و در این پژوهش نیز برای اندازهگیری بهرهوری کل عوامل تولید از روش شاخص عددی دیویژیا به شكل رابطه 2 استفاده شد که در آن A t شاخص بهرهوری Q t شاخص مقداری ستانده I t شاخص مقداری داده است. )2( جهت تخمین ضرایب عوامل تعی نی کننده بهرهوری کل عوامل تولید در بخش صنعت نیز از یک الگوی پویا استفاده شده است. بهطورکلی الگوی پویا الگویی است که در آن متغیرهای مدل با وقفههای بهینه نظیر رابطه 3 وارد میشوند. y t = ax t + bx t 1 + cy t 1 + u t )3( بر اساس مبانی نظری و مطالعات تجربی ارائهشده متغیرهای مورد استفاده در این پژوهش بهعنوان عوامل مهم تعی نی کننده بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت )TFP( عبارتاند از: الف- توسعه مالی شامل اعتبارات سرمایهای پرداختی بانکها به بخش صنعت )FC( و اعتبارات جاری پرداختی بانکها به بخش صنعت :)FG( با مروری بر مطالعات انجام شده در این 2 و همكاران )2122( زمینه از جمله بهکارت 3 و همكاران )2111( بیک 4 و همكاران )2113( گیالمونت 1. Divisia 2. Bekaert 3. Beck 4. Guillaumont

19 293 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان 1933 )2333( 3 و هال و 2 و همكاران )2113( کینگ و لوین )2115( 2 خان )2115( بلبل گراورسن و مارک )2333( 4 انتظار میرود توسعه واسطههای مالی و اعطای تسهیالت بانک بر روی رشد بهرهوری جونز کل عوامل از طریق تغییر در فنآوری تخصیص بهتر منابع و کاهش هزینههای تولید تأثیر داشته باشد. )2333( 5 ب- هزینههای تحقیق و توسعه بخش صنعت :)RDC( بر اساس مطالعات میجل )2113( 3 برانستتر و رونگ )2111( 3 و کاستالنی کوکیا )2123( 1 انتظار میرود تحقیق و توسعه و پیری از دو طریق ممكن بر بهرهوری عوامل و سپس رشد اقتصادی تأثیر میگذارد. اول اینكه نوآوری و معرفی محصوالت جدید و باکیفیت نقش مؤثرتری در تولید کاالهای سرمایهای خواهند داشت. دوم اینکه فعالیتهای تحقیق و توسعه باعث ایجاد اثرات جانبی در موجودی علم و دانش و کاهش هزینههای تحقیق و توسعه و رشد صادرات میشود. البته اثرات تحقیق و توسعه بر بهبود بهرهوری در بنگاههای بزرگتر و در سطوح فناوری باالتر بیشتر است. ج- نسبت سرمایه فیزیکی به تولید بخش صنعت :)RKY( این عامل مهم اثر تعیینکنندهای در اندازهگیری رشد اقتصادی داشته و برای توجیه مدلهای رشد اقتصادی تأثیرپذیر از میزان بهرهوری کل عوامل تولید از اهمیت بسیار باالیی برخوردار است. بهطوریکه اعتقاد بر این است که با بهکارگیری صحیح سرمایه و ترکیب آن با دیگر عوامل تولید و استفاده بهینه از منابع محدود ظرفیت تولید افزایش و همكاران )2113( 21 3 و همكاران گیالمونت مییابد. در عمده نظریههای رشد و همچنین مطالعات بیک )2333( بر نقش انباشت سرمایه بهصورت سرمایه فیزیكی در تشدید رشد 22 )2113( و کینگ و لوین اقتصادی و بهبود بهرهوری سایر عوامل ازجمله نیروی کار تأکید شده است. برای مثال در ارتباط با عملكرد سال 32 قانون برنامه پنجم توسعه سازمان مدیریت و برنامهریزی جمهوری اسالمی ایران در گزارشی کارشناسی خود درباره شاخصهای بهرهوری سه سال برنامه پنجم اعالم میکند که علت کاهش بهرهو یر نیروی کار در ساله یا مذکور ناشی از کاهش سرمایه سرانه به میزان )2.3-( بوده است. هرچند عوامل دیگری مانند نبود انگیزه کافی برای استخدام نیروی متخصص و فضای تقریبا غیررقابتی حاکم بر اقتصاد نیز در ساله یا اخیر تأثیر داشته است. 1. Graversen and Mark 2. Bolbol 3. Bolbol 4. Hall and Jones 5. Meijl 6. Branstetter and Rong 7. Coccia 8. Castellani and Pieri 9. Beck 10. Guillaumont 11. Bolbol

20 )4( اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری د- متغیر مجازی برنامههای توسعه کشور :)DUM( شواهد تجربی نشاندهنده در کشورهای درحالتوسعه ازجمله ایران بیانگر این واقعیت است که تحقق توسعه پایدار و پیشبرد همزمان اهداف اقتصادی اجتماعی فرهنگی در قالب برنامههای توسعه میانمدت تنها به شرطی امكانپذیر است که اتخاذ رویكرد»بهرهور محور«به دلیل کمیابی منابع برای تسهیل رشد اقتصادی دنبال شود. به همین منظور در اسناد باالدستی نظیر برنامههای توسعه پنجساله جمهوری اسالمی ایران و همچنین چشمانداز بیستساله کشور بر رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی از طریق ارتقای بهرهو یر و اتخاذ رویكرد بهرهو یر محور در فعالیته یا اقتصادی تأکید میگردد. برای مثال در ماده 33 از فصل پنجم قانون برنامه پنجم توسعه ارتقا سهم بهرهوری به یکسوم از رشد اقتصادی در نظر گرفته شد. اهمیت برنامههای توسعه کشور و قرار گرفتن مقوله بهرهوری در زمره اهداف آنها بهگونهای است که نیاز به شناسایی داشته و به همین دلیل در مدل تخمین پژوهش وارد شده است. در ادامه جهت تخمین مدل و برآورد ضرایب تعیینکننده و مؤثر بر بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت به تفكیک اعتبارات جاری و سرمایهای از رابطه پویای 4 به شرح ذیل استفاده شد: TFP t = α 0 + A(L)TFP t +φ(l)fc t + φ(l)fg t + γ(l) RDC t + λ(l)rky t + DUM+ e t که در آن A(L) λ)l) γ)l) φ)l) φ)l) و δ)l) عملگر وقفه α 0 ضریب ثابت TFP بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت FC اعتبارات سرمایهای پرداختی بانکها به بخش صنعت FG اعتبارات جاری پرداختی بانکها به بخش صنعت RDC هزینههای تحقیق و توسعه بخش صنعت RKY نسبت سرمایه فیزیكی به تولید بخش صنعت و DUM متغیر مجازی برنامههای توسعه کشو است که برای دوره زمانی مورد مطالعه ) ( به ازای سالهای قبل از 2333 کد صفر به ازای سالهای برنامه اول توسعه ) ( کد 2 به ازای سالهای برنامه دوم توسعه ) ( کد 2 به ازای سالهای برنامه سوم توسعه ) ( کد 3 به ازای سالهای برنامه چهارم توسعه ) ( کد 4 و به ازای سالهای برنامه پنجم توسعه ) ( کد 5 قرار داده شد. الزم به ذکر است که در تعریف عملیاتی متغیرهای مدل متغیرهای LTFP و LRKY به ترتیب لگاریتم بهرهوری کل عوامل تولید بخش صنعت لگاریتم نسبت سرمایه فیزیكی به تولید بخش صنعت بهصورت شاخص نسبت هستند. همچنین متغیرهای LFG FC و LRDC به ترتیب لگاریتم اعتبارات سرمایهای بانکها به بخش صنعت لگاریتم اعتبارات جاری بانکها به بخش صنعت و لگاریتم هزینههای تحقیق و توسعه بخش صنعت به قیمت ثابت سال 2313 هستند.

21 201 فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران سال پنجم- شماره 24- زمستان نتایج و یافتهها برای تعیین میزان تأثیرگذاری هر یک از متغیرهای مستقل بر رشد بهرهوری کل عوامل بخش صنعت در اقتصاد ایران رابطه 4 مورد تخمین و تحلیل ضرایب قرار گرفت. در بررسی اولیه الزم بود تا وضعیت مانایی متغیرها بررسی شود. از آنجاییکه بهکارگیری روشهای معمول اقتصادسنجی در برآورد ضرایب یک مدل با استفاده از سریهای زمانی بر این فرض استوار است که متغیرهای الگو میبایست مانا و دارای میانگین واریانس و کوواریانس مستقل از زمان باشند برای همین در ابتدا از آزمون ریشه واحد 2 برای بررسی وضعیت مانایی و تشخیص درجه همانباشتگی متغیرها استفاده شد. در این دیكی فولر آزمون برای رد فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد الزم است تا مقدار آماره دیكی فولر )آماره t( محاسباتی از لحاظ قدر مطلق بزرگتر از مقدار بحرانی دیكی- فولر باشد. ریشه واحد وجود دارد ریشه واحد وجود ندارد و متغیر موردنظر مانا است با توجه به این نكته که اگر متغیرهای مستقل هم جمع از مرتبهی d در بازه 1 تا 2 باشد ترکیب خطی آنها نیز انباشته از مرتبه اول خواهد بود و نشان میدهد متغیرهای این مدل ه مجمع بوده و یک رابطۀ تعادلی بلندمدت بین متغیر وابسته و متغیرهای توضیحی وجود دارد نتایج آزمون ریشه واحد دیكی فولر- تعمیمیافته در جدول 2 بهطور خالصه آمده است و مالحظه میگردد که متغیرهای FG و RDC هم انباشته از مرتبه (0)I و مانا هستند درحالیکه متغیرهای FC TFP و RKY هم انباشته از مرتبه (1)I هستند. جدول 1: نتایج آزمون ریشه واحد دیکی فولر- تعمیمیافته مقادیر بحرانی مک کینون نام متغیر TFP D(TFP) FC D(FC) FG RDC RKY D(RKY) آماره ADF -2/33-4/12-2/33-5/31-3/13-3/115-2/22-5/523 %1-3/333-3/33-3/33-3/31-3/33-3/33-3/333-3/33 %5-2/33-2/33-2/33-2/33-2/33-2/33-2/33-2/33 وضعیت در %11 سطح 2/32- نامانا 2/32- مانا 2/32- نامانا 2/32- مانا 2/32- مانا 2/32- مانا 2/32- نامانا 2/32- مانا منبع: محاسبات تحقیق 1. Dickey Fuller Unit Root Test

22 اثر توسعه مالی و اعطای تسهیالت بانکی بر بهرهوری زمانی که از وجود بردار هم جمعی اطمینان حاصل شد و قبل از برآورد معادلهی رگرسیون برای رفع مشكالت احتمالی رگرسیون آزمونهای تشخیصی خودهمبستگی فرض نرمال بودن توزیع 2 برای بررسی خطای تبیین الگوی رگرسیون یا صحت باقیماندهها ناهمسانی واریانس و آزمون رمزی فرم تبعی مدل انجام شد. از آنجاییکه در تخمین مدل معرفیشده )رابطه 4( نقض فروض کالسیک باعث استخراج استنباطهای نادرست آماری میگردد بنابراین قبل از تخمین مدل آزمونهای نقض فروض کالسیک شامل بررسی نرمال بودن دادهها توسط آزمون جكو- برا 2 بررسی ناهمسانی واریانس توسط آزمون وایت 3 بررسی خطای تصریح توسط آزمون رمزی و بررسی خودهمبستگی توسط آزمون 4 انجام شد که خالصه نتایج در جدول 2 آمده است. مالحظه میگردد با توجه به مقدار آمارههای گادفری هر آزمون و سطوح احتمال محاسبهشده فرضیههای صفر که نشاندهنده عدم نقض فروض کالسیک در هر آزمون است تأیید میشود. آزمون خودهمبستگی )گادفری( جدول 2: آزمون فروض کالسیک برای متغیرهای پژوهش آزمون رمزی آزمون ناهمسانی واریانس)وایت( آزمون نرمالیتی )جکو- برا( 2 = 4 / 12 χ Norm χ 2 H = 2 / 22 2 = 1 / 112 χ FF 2 = 3 / 43 χ sc 1 /113 1 /21 1 /33 1 /13 منبع: محاسبات تحقیق در ادامه تخمین یا برآورد مدل معرفیشده برای این پژوهش طبق رابطه 4 با استفاده از دادههای مربوط به متغیرهای وابسته و توضیحی مربوط به صنعت ایران و طی دوره در سه مرحله و با استفاده از روش الگوی خود توضیح با وقفههای گسترده )ARDL( مبتنی بر تفسیر سه معادله کوتاهمدت بلندمدت و تصحیح خطا صورت پذیرفت. الزم به ذکر است در تخمین یک معادله پویا به روش ARDL که در آن متغیر وابسته بهصورت متغیر با وقفه در سمت راست معادله ظاهر میشود تعداد وقفه بهینه میتواند بر اساس ماهیت مدل و معیار شوارتز بیزین 5 انتخاب شود. نتایج کلی حاصل از تخمین کوتاهمدت مدل پیشنهادی بر اساس مبانی نظری و هدف از انجام این پژوهش )رابطه 4( با یک وقفه منطبق با معیار شوارتز بیزین در کوتاهمدت بهینه یابی شده و در جدول 3 خالصه شده است. 1. Ramzi Test 2. Jack Braw Test 3. White Test 4. Godfrey Test 5 Schwarz Bayesian Criterion